Broń D.

Instrumentalizacja migracji jako wektor destabilizacji społeczeństw zachodnich, czyli operacje, w których ludzie są używani jako narzędzie przymusu – tak, jak broń.

Instrumentalizacja migracji jest udokumentowaną, niskokosztową taktyką przymusu geopolitycznego, stosowaną przez reżimy autorytarne (m.in. Białoruś, Rosja) wobec państw frontowych UE (PL, LT, LV, FIN). Działanie to, mające charakter operacji hybrydowej, polega na celowym wywoływaniu kryzysów granicznych, generowaniu kosztów operacyjnych i finansowych oraz wykorzystywaniu zobowiązań humanitarnych państw docelowych, co prowadzi do polaryzacji społecznej i napięć instytucjonalnych wewnątrz Unii. Instrumentalizacja to hybrydowy atak na spójność UE, wykorzystujący ludzi do generowania chaosu i kosztów.

Sygnał

Utrzymują się i adaptują próby użycia przepływów migracyjnych jako instrumentu przymusu wobec państw UE, z intencją wywoływania kryzysów granicznych, polaryzacji i sporów wewnątrzunijnych. Sygnalizuje to trwałe i ewoluujące zagrożenie geopolityczne, które wymaga skoordynowanej i wielowymiarowej odpowiedzi. Trwałe zagrożenie Bronią D sygnalizuje, że Zachód musi na stałe włączyć to zjawisko do planowania obronnego.

Kontekst

W ostatnich latach odnotowano powtarzalne i zorganizowane przypadki kierowania dużych grup migrantów na granice zewnętrzne UE. Po nałożeniu sankcji na Białoruś w 2021 roku, reżim w Mińsku celowo kierował migrantów na granice Polski, Litwy i Łotwy. W 2023 roku Finlandia zmuszona była czasowo zamykać przejścia graniczne z Rosją w odpowiedzi na podobne “operacje hybrydowe”, polegające na ułatwianiu przepływu osób ubiegających się o azyl. Wzorce te były wcześniej obserwowane w działaniach Turcji, Maroka i Libii, które stosowały presję migracyjną w celu uzyskania ustępstw politycznych lub finansowych od UE. Ataki Bronią D są udokumentowane historycznie i powtarzane przez autorytarne reżimy jako retorsja geopolityczna.

Analiza

Definicja i logika instrumentalizacji

„Weaponizacja” migracji (lub coercion-engineered migration) to celowe organizowanie lub wykorzystywanie napływu migrantów/uchodźców przez państwo trzecie, aby wymusić ustępstwa polityczne, ekonomiczne lub wizerunkowe na przeciwniku.

Jest to środek walki hybrydowej, który pozwala osiągać cele strategiczne przy niskich nakładach (low-cost) i unikaniu bezpośredniej konfrontacji zbrojnej.

Wykorzystuje asymetrię między autorytarnym reżimem a liberalnymi zasadami państw docelowych.

Instrumentalizacja to niskokosztowy środek przymusu, wykorzystujący asymetrię między autorytaryzmem a liberalną demokracją.

A. Mechanizmy i cele ataku

Cel strategiczny: dezintegracja społeczna i polityczna

Głównym celem jest wywołanie polaryzacji społecznej oraz sporów wewnętrznych i sojuszniczych w UE/NATO, co prowadzi do osłabienia ich spójności i zdolności reakcji.

Presja migracyjna nasila poparcie dla ruchów antyimigracyjnych i podważa stabilność sceny politycznej.

Ponadto, tworzenie kryzysu zbiega się z innymi napięciami (np. militarnymi), służąc rozpraszaniu uwagi i testowaniu spójności.

Głównym celem Broni D jest wywołanie chaosu i podziałów wewnętrznych w UE, co osłabia jej zdolności geopolityczne.

Luka prawna i ryzyko humanitarne

Państwa agresorzy wykorzystują luki w międzynarodowym prawie azylowym oraz liberalne zasady humanitaryzmu jako narzędzie przymusu.

Zobowiązania międzynarodowe wymuszają na państwach frontowych obowiązek rozpatrywania wniosków o azyl, co zmusza je do angażowania znacznych zasobów.

Eskalacja reakcji (np. pushbacki) rodzi ryzyko naruszeń praw człowieka, które jest natychmiast wykorzystywane propagandowo, zwiększając wizerunkowy i prawny koszt obrony.

Agresorzy wykorzystują zasady humanitaryzmu jako prawną słabość, a każda twarda reakcja jest używana propagandowo.

Kontrast z legalną migracją

Należy wyraźnie odróżnić instrumentalizację (aktu przymusu geopolitycznego) od legalnej, kontrolowanej migracji zarobkowej, która jest niezbędna dla starzejących się gospodarek UE i PL.

Propagandowe mieszanie tych dwóch zjawisk ma na celu podważenie zaufania do wszelkich form migracji, paraliżując tym samym politykę demograficzną i gospodarczą państw Zachodu.

Mieszanie migracji wymuszonej z zarobkową ma na celu paraliżowanie pozytywnej polityki demograficznej i gospodarczej.

B. Dezinformacja towarzysząca broni

Wojna informacyjna i polaryzacja

Instrumentalizacja migracji jest zawsze zintegrowana z operacją informacyjną.

Agresorzy generują jednocześnie dwie sprzeczne narracje: jedną o niekontrolowanej inwazji i nieudolności władz (polaryzacja), a drugą o niehumanitarnym traktowaniu migrantów (obciążenie wizerunkowe).

Media społecznościowe są kluczowe, ponieważ umożliwiają szybkie rozprzestrzenianie się treści emocjonalnych, co prowadzi do erozji zaufania do oficjalnych źródeł i instytucji państwowych.

Dezinformacja polega na tworzeniu podwójnych, sprzecznych narracji mających zniszczyć zaufanie do państwa i służb.

Implikacje dla zaufania

Długotrwałe operacje dezinformacyjne prowadzą do osłabienia legitymizacji i morale służb mundurowych oraz wzrostu popularności teorii spiskowych.

Skuteczna obrona wymaga stworzenia mechanizmu szybkiej, wiarygodnej i wspólnej atrybucji źródeł dezinformacji do państw agresorów oraz wzmocnienia edukacji medialnej obywateli.

Aby właściwie zareagować na daną sytuację, konieczne jest jednocześnie zidentyfikowanie i publiczne wskazanie strony odpowiedzialnej za agresję (agresora) oraz gruntowne przeszkolenie społeczeństwa w zakresie rozpoznawania i krytycznej analizy informacji medialnych (czyli: odpowiedź wymaga wspólnej atrybucji agresora i masowej edukacji medialnej obywateli).

C. Mechanizmy odpowiedzi UE na Broń D

Reagowanie prawne i polityka azylowa

Kluczowe jest wdrożenie Paktu o Migracji i Azylu, ustanawiającego mechanizm obowiązkowej solidarności (finansowej lub relokacyjnej), aby koszty i obowiązki były rozkładane na całą Unię.

Dodatkowo, UE musi kontynuować i rozszerzać sankcje sektorowe na linie lotnicze i podmioty logistyczne, które są częścią łańcucha instrumentalizacji.

Prawne mechanizmy odpowiedzi polegają na wprowadzeniu obowiązkowej solidarności i celowanych sankcji logistycznych.

Odpowiedź ekonomiczna i finansowanie granic

UE musi zwiększyć finansowanie infrastruktury obronnej (bariery, monitoring) z funduszy zewnętrznych (np. BMVI), odciążając budżety krajowe (PL, LT, FIN).

Rola Frontex-u jako unijnego instrumentu ekonomicznego polega na dostarczaniu sprzętu i personelu, co zwiększa odporność finansową państwa docelowego, osłabiając efekt „kary ekonomicznej”.

Ekonomiczna odpowiedź UE koncentruje się na wspólnym finansowaniu barier i użyciu Frontex do redukcji kosztów państw frontowych.

Dyplomacja i warunkowość (długoterminowa kontrola źródła)

Mechanizmy finansowe i polityczne UE muszą być wykorzystywane do oferowania pakietów współpracy, pomocy rozwojowej i legalnych ścieżek migracji krajom trzecim w zamian za efektywną kontrolę ich terytoriów i readmisję obywateli.

Celem jest przekształcenie krajów tranzytowych w partnerów, odbierając agresorom bazy wypadowe i „materiał” do operacji.

Dyplomacja musi przekształcać kraje tranzytowe w partnerów poprzez mechanizm warunkowości i legalne ścieżki migracji.

Wnioski

Praktyczne wnioski wynikające z analizy instrumentalizacji migracji muszą stanowić wielopoziomową, zintegrowaną odpowiedź w sferach bezpieczeństwa, prawa i informacji.

Wnioski krótkoterminowe

• Natychmiastowa atrybucja i komunikacja: ustanowienie skoordynowanego mechanizmu szybkiej i wiarygodnej atrybucji incydentów migracyjnych do państwa agresora na poziomie UE, z natychmiastowym, wspólnym komunikatem (tzw. counter-narrative). Wzmocni to wiarygodność i ograniczy pole manewru dezinformacji. Krótkoterminowo kluczowa jest szybka i wspólna atrybucja agresora oraz zsynchronizowany komunikat.

• Blokada logistyczna (sankcje): wprowadzenie lub zaostrzenie celowanych sankcji sektorowych na linie lotnicze, biura podróży oraz inne podmioty, które świadomie lub nieświadomie ułatwiają logistykę dla operacji instrumentalizacji. Wymaga to monitorowania i eliminacji luk prawnych w przepisach transportowych. Niezbędne jest natychmiastowe uderzenie w łańcuch logistyczny Broni D poprzez celowane sankcje transportowe.

• Wzmocnienie technologiczne granicy: utrzymanie i ciągłe unowocześnianie fizycznej i technologicznej infrastruktury na granicach (PL, LT, FIN) poprzez stałe inwestycje w systemy monitorowania (drony, czujniki termowizyjne) oraz wsparcie operacyjne Frontex. Konieczne jest stałe technologiczne uszczelnianie granicy i wykorzystanie zasobów Frontex w trybie kryzysowym.

• Gotowość prawno-humanitarna: zabezpieczenie buforowych zdolności recepcyjnych i prawnych do szybkiego screeningu (weryfikacji) osób na granicy, minimalizując pole do eskalacji i nadużyć humanitarnych, co jest punktem zapalnym dla propagandowej krytyki. Trzeba stworzyć buforowe zdolności szybkiej weryfikacji i humanitarnego screeningu osób na granicy.

Wnioski średnioterminowe

• Wdrożenie solidarności unijnej: przyspieszenie wdrożenia Paktu o Migracji i Azylu, koncentrując się na mechanizmach obowiązkowej solidarności (finansowej, rzeczowej lub relokacyjnej) w sytuacjach kryzysowych, co osłabi efekt przeciążenia państw frontowych. Średnioterminowo sukces zależy od wdrożenia obowiązkowej solidarności unijnej, która rozłoży koszty ataku.

• Rozwój partnerstw migracyjnych: rozwój stabilnych, obustronnie korzystnych partnerstw migracyjnych z krajami trzecimi (źródła i tranzytu), oferujących legalne i kontrolowane ścieżki migracji zarobkowej w zamian za efektywną kontrolę i readmisję nielegalnych przepływów. Kluczowe jest budowanie partnerstw opartych na warunkowości i legalnych kanałach migracji.

• Szkolenia hybrydowe UE/NATO: włączenie scenariuszy „weaponizacji” migracji do regularnych ćwiczeń wojskowych i cywilnych w ramach UE/NATO (tzw. wargaming), zwiększając interoperacyjność służb granicznych, wojska i cywilnych agencji kryzysowych. Wymagane jest włączenie scenariuszy Broni D do ćwiczeń sojuszniczych, aby zwiększyć interoperacyjność służb.

• Budowa odporności społecznej: wdrożenie krajowych programów edukacyjnych z zakresu higieny cyfrowej i edukacji medialnej, mających na celu uodpornienie społeczeństw na dezinformację i polaryzację związaną z migracją. Inwestycje w edukację medialną są najlepszą metodą na uodpornienie społeczeństw na propagandę.

Wnioski długoterminowe

• Integracja instrumentalizacji do strategii NATO: formalne uznanie instrumentalizacji migracji za akt agresji hybrydowej i włączenie jej do planowania strategicznego NATO, ew. ustanowienie odrębnego mechanizmu odpowiedzi na podstawie Art. 4 lub 5 Traktatu Waszyngtońskiego (Broń D musi długoterminowo stać się formalnym elementem planowania obronnego NATO).

• Reforma prawna (lex specialis): inicjowanie dialogu w celu dostosowania międzynarodowego prawa azylowego i prawa uchodźczego do realiów wojny hybrydowej, co pozwoli państwom na elastyczniejszą obronę granic bez naruszania fundamentalnych zasad (konieczna jest reforma prawa międzynarodowego, aby dopasować je do realiów hybrydowej instrumentalizacji).

• Globalne inwestycje w stabilizację: przesunięcie znaczących funduszy UE na długoterminowe inwestycje w stabilizację, rozwój społeczny i ekonomiczny w regionach źródłowych, jak Afryka czy Bliski Wschód (to ograniczy liczbę osób zmuszonych do migracji, eliminując “materiał” dla “Broni D”). Dlatego strategicznie należy ograniczać źródła migracji przymusowej poprzez inwestycje w stabilizację krajów trzecich.

Implikacje

Skutki instrumentalizacji migracji są wielowymiarowe, dotykając sfery bezpieczeństwa narodowego, ekonomii i życia codziennego obywateli.

Implikacje dla PL/UE

Flanka obrony i koszty: Polska jest przednią flanką obrony przed atakami hybrydowymi, co implikuje konieczność stałego utrzymania zwiększonej gotowości i długoterminowych wydatków na obronę granic oraz siły zbrojne. Implikuje to stały, wysoki poziom wydatków na obronę granic i siły zbrojne w Polsce.

Transformacja geopolityczna: kryzysy te przyspieszają transformację UE z bloku ekonomicznego w podmiot geopolityczny, wymuszając większą integrację w obszarze bezpieczeństwa i obrony granic (np. wspólny monitoring, fundusze obronne). Unia Europejska musi przyspieszyć transformację w kierunku bloku geopolitycznego ze wspólną polityką bezpieczeństwa granicznego.

Ryzyko nadużycia veta: brak skutecznej, wspólnej odpowiedzi na kryzysy graniczne zwiększa ryzyko nadużywania prawa weta przez państwa członkowskie w innych obszarach politycznych UE (np. budżet, cele klimatyczne), co paraliżuje proces decyzyjny Wspólnoty. Brak solidarności zwiększa ryzyko paraliżu decyzyjnego w UE na skutek napięć między stolicami.

Wyzwanie prawne: wprowadzanie przez państwa frontowe rozwiązań specjalnych (lex specialis) w celu obrony granic prowadzi do stałego napięcia z orzecznictwem międzynarodowym i wewnętrznym, co wymaga ciągłych działań stabilizujących system prawny. Obrona granic wymusza napięcie między efektywnością a zobowiązaniami międzynarodowymi w zakresie praw człowieka.

Implikacje dla biznesu

Zwiększone ryzyko logistyczne: napięcia na granicy wschodniej implikują stałe ryzyko zakłóceń transportu i łańcuchów dostaw w Europie Środkowej i Wschodniej, co wymaga od firm dywersyfikacji tras transportowych i zwiększenia zapasów buforowych. Firmy muszą założyć stałe ryzyko logistyczne na wschodniej flance i dywersyfikować łańcuchy dostaw.

Koszty compliance i reputacja: wzrost presji regulacyjnej wymusza na firmach (szczególnie logistycznych i usługowych) zaostrzenie procedur due diligence i weryfikacji tożsamości. Niewłaściwe zarządzanie ryzykiem może skutkować ryzykiem reputacyjnym i sankcjami. Wymagane jest zaostrzenie procedur compliance, aby nie stać się nieświadomym ogniwem łańcucha instrumentalizacji.

Konieczność legalnej migracji: w obliczu starzenia się społeczeństw, biznes musi aktywnie lobbować za utworzeniem i usprawnieniem legalnych kanałów migracji zarobkowej, aby odseparować pracowników od problemów instrumentalizacji i zapewnić sobie dopływ siły roboczej. Biznes musi wspierać legalną, kontrolowaną migrację jako klucz do długoterminowej konkurencyjności.

Implikacje dla Kowalskiego

Wzrost obciążeń pośrednich: zwiększone wydatki na bezpieczeństwo i infrastrukturę graniczną implikują konieczność przesunięcia środków publicznych z innych sektorów (np. socjalnych, infrastrukturalnych) lub wzrost obciążeń podatkowych w dłuższej perspektywie. Wydatki na bezpieczeństwo generują pośrednie koszty, które ponosi obywatel.

Konieczność odporności cyfrowej: obywatele są głównym celem operacji dezinformacyjnych i polaryzacyjnych. Wymaga to aktywnego i świadomego budowania odporności cyfrowej i higieny medialnej oraz unikania ulegania emocjonalnym treściom. Odporność cyfrowa i krytyczne myślenie stają się niezbędnymi umiejętnościami obywatelskimi w epoce hybrydowej.

Lokalna polaryzacja i zmęczenie kryzysem: powtarzające się kryzysy graniczne mogą prowadzić do lokalnych napięć i zmęczenia społeczeństwa (zwłaszcza w gminach przygranicznych), co wymaga ciągłego monitorowania i wsparcia psychologicznego/socjalnego. Wzrost napięć i zmęczenie kryzysem wymagają stałego wsparcia dla społeczności lokalnych.

Podsumowanie

Wykorzystywanie migrantów jako broni to stały element nacisku na kraje Unii Europejskiej, który wywołuje w nich spory i koszty. Skuteczną obronę osiągniemy jedynie, gdy jednocześnie odetniemy agresora od środków działania, będziemy solidarni wewnątrz UE oraz zbudujemy silną odporność na dezinformację i chaos.